Nghiên cứu sử dụng tri thức bản địa trong bảo tồn on-farm khoai mỡ
| Khoai mỡ (Dioscorea alata L.), còn gọi là khoai vạc, củ mỡ, củ cái… là loài cây của chi Dioscorea, loại cây một lá mầm thuộc họ củ nâu (Dioscoreaceae). Ở Việt Nam, khoai mỡ được trồng ở hầu khắp các tỉnh từ bắc vào nam, tập trung nhiều ở các vùng trung du, bán sơn địa và các vùng mới khai hoang. Tuy nhiên, hiện nay với mục tiêu phát triển sản xuất hàng hoá của nước ta, nguồn gen cây lấy củ nói chung và nguồn gen khoai mỡ nói riêng đang có nguy cơ bị xói mòn nhanh chóng bởi việc thay thế cây truyền thống bằng cây có hiệu quả kinh tế cao. Để góp phần giảm bớt nguy cơ mất nguồn gen khoai mỡ địa phương, nghiên cứu bảo tồn và phát triển nguồn gen khoai mỡ tại một số vùng trung du miền núi phía bắc đã được tiến hành. Bước đầu tiên của việc xác định vùng bảo tồn on farm nguồn gen khoai mỡ là phải điều tra nghiên cứu về hiện trạng sản xuất cũng như tri thức bản địa liên quan đến nguồn gen của cộng đồng địa phương. Từ đó áp dụng những tri thức này trong công tác xây dựng kế hoạch bảo tồn on-farm nguồn gen tại vùng nghiên cứu. Tri thức bản địa là cơ sở khoa học xác định vùng và phương pháp bảo tồn phù hợp để duy trì, bảo quản an toàn nguyên trạng, tránh xói mòn nguồn gen khoai mỡ trong sản xuất. Đây là công việc vô cùng cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn.
Theo kết quả điều tra của chúng tôi cho thấy: Tại một số địa phương vùng trung du miền núi phía bắc, cho đến nay, cây khoai mỡ vẫn là cây có củ truyền thống, một số nguồn gen khoai mỡ địa phương (Khoai mỡ trắng trụi, Khoai mỡ trắng lông, Khoai mỡ tím) vẫn được nhiều nông hộ duy trì sản xuất trên đồng ruộng và trồng trong vườn gia đình để phục vụ sinh kế. Người nông dân có tri thức bản địa về phân biệt giống, canh tác và duy trì nguồn gen khoai mỡ rất phong phú và đa dạng. Tri thức bản địa liên quan nguồn gen khoai mỡ là giá trị phi vật thể của nguồn gen, rất hữu ích cho khoa học bảo tồn, cũng cần được lưu giữ và khai thác sử dụng cùng với chính nguồn gen. Nghiên cứu sử dụng tri thức bản địa trong bảo tồn on-farm nguồn gen khoai mỡ tại địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc xác định điểm, lựa chọn phương pháp bảo tồn phù hợp để duy trì, bảo quản an toàn nguyên trạng, tránh xói mòn nguồn gen khoai mỡ trong sản xuất.
|
|
| Ths. Vũ Linh Chi & cs |
