Một số kiến thức bản địa về canh tác và sử dụng các giống cải địa phương
| Rau xanh là nhu cầu không thể thiếu được trong cơ cấu bữa ăn hàng ngày của con người trên khắp hành tinh. Đặc biệt khi lương thực và các thức ăn giàu đạm đã được đảm bảo thì yêu cầu về số lượng và chất lượng rau lại càng gia tăng như một nhân tố tích cực trong cân bằng dinh dưỡng và kéo dài tuổi thọ. Ưu thế của các nguồn gen rau là giàu vitamin, khoáng chất và protein, thích nghi với đất khô hạn, bạc màu, kháng sâu bệnh tốt, nên hạn chế được việc sử dụng hóa chất, và có thể trồng theo cả phương thức quảng canh và thâm canh. Tuy nhiên, hiện nay hầu như các nước trên thế giới mới chỉ tập trung nghiên cứu các loài rau cao cấp, phổ biến còn việc nghiên cứu khai thác rau bản địa, địa phương ở nước ta mới chỉ được quan tâm từ vài năm trở lại đây, và còn rất hạn chế. Cũng như các nước khác trên thế giới các loài rau ăn ở chủ yếu ở nước ta thuộc bốn họ thực vật chính, bao gồm họ Cải (Brassicacea) hay còn gọi họ Thập Tự, họ Bầu Bí (Cucurbitaceae), Đậu Đỗ (Fabaceae) và họ phụ Hành Tỏi (Alleaceae), trong đó họ Cải là họ lớn nhất xét về tỷ trọng nguồn rau do họ này cung cấp. Họ Cải gồm những loại rau có nguồn gốc ôn đới hoặc cận nhiệt đới, thích hợp với khí hậu miền Bắc nước ta. Với truyền thống, kinh nghiệm trồng trọt, thuần dưỡng rau từ lâu đời, nhân dân ta đã tạo ra nhiều nguồn gen rau cải chịu nhiệt, chịu điều kiện đất đai bạc màu, khô hạn, và chống chịu được sâu bệnh. Điển hình là những nguồn gen rau cải ăn lá (Brassica juncea L.) và một số nguồn gen cải bắp, cải củ, cải làn, su hào… Trong các loại rau xanh phổ biến ở nước ta, các rau họ Cải (còn được gọi là họ Thập tự) được đánh giá là có giá trị dinh dưỡng vào bậc nhất, lại rất đa dạng cả về chủng loại, mùa vụ, cách trồng và chế biến. Đã vậy, rau cải còn được đánh giá là giầu dinh dưỡng và có cả tác dụng chữa bệnh. Theo các nhà nghiên cứu, trong rau cải có nhiều vitamin E hơn nhiều loại trái cây. Rau cải được dùng chung với với các chất béo có lợi cho sức khỏe, như với dầu salat có thể giúp cho cơ thể dễ hấp thu vitamin E và các chất chống ô xy hóa. Rau cải, vì thế, là loại rau xanh phổ biến nhất trong bữa ăn hàng ngày, và thậm chỉ ở cả các bữa tiệc long trọng. Mỗi loại rau cải có giá trị ẩm thực và văn hóa riêng. Ví như cây cải mèo ( Brassica juncea) thuộc nhóm cải canh, một loại rau đặc sản sạch hiếm có, được trồng nhiều trên nương rẫy hoặc trong vườn của các địa phương vùng cao. Cải mào gà, cải đông dư, cải củ, cải mơ… lại gắn liền các gia đình miền xuôi. Mỗi loại cải đã được nông dân ta thuần hoá, duy trì và phát triển từ bao đời nay, những kiến thức, kinh nghiệm lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác càng làm đa dạng và giầu có thêm giá trị ẩm thực của chúng. Bài viết này chia sẻ một số kinh nghiệm truyền thống của nông dân các dân tộc về trồng trọt, bảo quản, lưu giữ và sử dụng, chế biến một số loại rau cải như: Cải mèo, cải ngồng Lạng Sơn, cải mào gà. Xem báo cáo chi tiết tại đây |
|
| Vũ Văn Tùng & cs |
