Bảo tồn in situ nguồn gen cây trồng trên đồng đất của nông dân
|
Bảo tồn insitu quan tâm đến việc duy trì quần thể của các loài trong điều kiện môi trường sống nơi xuất xứ, ví như cộng đồng các loài hoang dại trong rừng, cảnh quan hoặc trên đồng ruộng của nông dân như một bộ phận cấu thành của hệ sinh thái nông nghiệp (Bush, 1995; Bellon et al., 1997). Bảo tồn insitu các loài cây trồng bao gồm bảo tồn trên đồng ruộng và trong vườn gia đình (tại nông trại) các giống địa phương cổ truyền với sự nhân giống tích cực bởi nông dân.
Mục tiêu của bảo tồn insitu là động viên nông dân tuyển chọn và bảo tồn đa dạng sinh học các loại cây trồng vì lợi ích của nhân loại. Những yếu tố nào quyết định đa dạng sinh học cây trồng? Nông dân luôn luôn lưu giữ một khối lượng đáng kể đa dạng sinh học cây trồng. Sự đa dạng này được bảo tồn nhờ hoạt động chọn lọc tự nhiên kết hợp với sự lựa chọn của con người. Đa dạng di truyền trong các hệ thống nông nghiệp, ngoài việc chịu ảnh hưởng bởi cấu trúc quần thể (ví dụ: tỷ lệ đột biến, du nhập, kích thước quần thể, cách ly, hệ thống giao phối và chuyển dịch di truyền) và vùng chọn lọc tự nhiên do sức ép môi trường (ví dụ: đất đai, khí hậu, sâu bệnh, cạnh tranh) còn bị ảnh hưởng bởi chọn lọc nhân tạo và quản lý bởi con người. Tài nguyên di truyền cây trồng đã trải qua nhiều thế hệ nông dân và chịu sức ép của áp lực chọn lọc tự nhiên và nhân tạo. Các yếu tố môi trường, sinh học, văn hoá và kinh tế xã hội đã ảnh hưởng tới quyết định của người nông dân trong việc chọn lọc, lưu giữ hoặc loại bỏ một loại cây trồng riêng biệt trong những thời gian nhất định (Jarvis et al., 1997; 1998). Trong quá trình gieo trồng, quản lý, chọn lọc, loại bỏ, thu hoạch và chế biến, người nông dân đã quyết định các loại cây trồng của họ, vì vậy đã ảnh hưởng đến đa dạng di truyền của các quần thể cây trồng. Theo thời gian, nông dân có thể thay đổi cấu trúc di truyền của một quần thể bởi sự chọn lọc những cây có những đặc tính ưa chuộng về chất lượng và hình thái nông học. Như vậy, các loài, giống cây trồng bản địa có thể là sản phẩm chọn lọc của nông dân hoặc lai tạo bởi nông dân (Riley, 1996) Nông dân có thể ảnh hưởng đến sự tồn tại của những genotype cây trồng nhất định qua việc chọn lọc những kỹ thuật quản lý nông trại hay gieo trồng một loại cây tại một điểm có tiểu khí hậu môi trường đặc biệt. Nông dân là người quyết định kích thước quần thể của mỗi giống cây trồng trong mỗi năm, tỷ lệ hạt giống hoặc vật liệu giống để bảo quản và tỷ lệ phải mua hoặc trao đổi. Mỗi quyết định, ngoài việc có thể gây ảnh hưởng đến đa dạng di truyền các giống cây trồng, còn có liên quan đến hàng loạt ảnh hưởng phức tạp về môi trường và kinh tế xã hội đối với nông dân. Việc bảo tồn quỹ gen trên đồng ruộng thực chất là việc sử dụng một cách đa dạng các giống và loài cây trồng có sự thích nghi cao trên đồng đất của nông dân. Việc sử dụng các giống có tính thích nghi cao mang lại năng suất ổn định, dễ trồng trọt canh tác và ít bị sâu bệnh phá hoại. Các giống thích nghi cao là những giống đã được trồng trọt thời gian dài trên đồng ruộng của nông dân, tức là giống địa phương. Trước nhu cầu đảm bảo an ninh lương thực, phát triển nông nghiệp ổn định, bền vững và giữ gìn lành sạch môi trường, loài người đang rất quan tâm đến việc sử dụng đa dạng các loài và giống cây trồng. |
|
| PGS.TS. Nguyễn Thị Ngọc Huệ |
